Son zamanlarda hepimizin gündeminde oldukça önemli bir yere sahip olan, bazı terimlere açıklık getirmek istedik. Gıda takviyesi mi? Yoksa takviye edici gıda mı? Hangisi ne anlama geliyor. Vitamin ne demektir? Mikro besin ne demektir. Doğru ve dengeli, eksiksiz beslenmek için nelere dikkat etmeliyiz. Beslenmemize ek vitamin, mineral ya da diğer bitkisel – hayvansal ürünlere ihtiyacımız var mı? Bu sorulara yanıt vermeye çalışacağız.
Takviye Edici Gıda Nedir?
Bu konudaki yetkili otorite olan Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından “Takviye edici gıda: Normal beslenmeyi takviye etmek amacıyla, vitamin, mineral, protein, karbonhidrat, lif, yağ asidi, amino asit gibi besin öğelerinin veya bunların dışında besleyici veya fizyolojik etkileri bulunan bitki, bitkisel ve hayvansal kaynaklı maddeler..” olarak tanımlanıyor. Yani aslında doğru tanım bu.
Gıda Takviyesi Nedir?
Gıda takviyesi de çoğu zaman aslında “Takviye edici gıdalar” yerine kullanılan yanlış bir ifade. Daha çok gıdaların raf ömrünü arttırmak için kullanılan gıda katkılarını çağrıştırdığı için bu ifadenin kullanılması uygun görülmemektedir. Onun yerine normal beslenmeyi desteklemek, takviye etmek anlamına daha uygun haliyle Takviye edici gıda tanımı daha uygun görülmüştür.
Vitamin Nedir?
Vitamin canlı organizmaların, normal yaşamsal fonksiyonlarını yerine getirebilmeleri için düşük miktarlarda ihtiyaç duyduğu, organik bileşenler olarak özetlenebilir. Vitaminler, sağlıklı yaşamın vazgeçilmez bir parçası olan organik bileşiklerdir. Vitamin Latince yaşam anlamına gelen “vita” sözcüğünden kaynaklanır. Vitamin sözcüğü Polonyalı biyokimyacı Casimir Funk tarafından 1912’de kullanılmıştır. Vita Latince, hayat demektir, -amin son eki ise amin sözcüğünü kastetmektedir. Zira o dönemde tüm vitaminlerin amin yani aminoasit (proteinlerin yapıtaşı) oldukları sanılmaktaydı. Bugün yanlış olduğu bilinmektedir. Vitaminler yağda ve suda eriyenler olarak iki gruba ayrılır.
Vitaminler kendileri yapı taşı ya da enerji kaynağı değillerdir. Ancak vücudumuzdaki birçok normal fonksiyonun yerine getirilebilmesi için katalizör, tamamlayıcı unsurlar olarak görev alırlar. Vitaminlerin büyük bir kısmı vücutta üretilemez. Besinler yolu ile alınmaları şarttır. Bazı probiyotik bakterilerin, bağırsaklarımızda sınırlı miktarda bazı vitaminleri ürettikleri bilinmekte. K vitamini, folik asit, biotin, B1, B2, B12, Niasin ve pridoksin bu vitaminlere örnek olarak verilebilir.
Mikro Besin Nedir?
Günlük beslenme ile alınan temel ve ağırlıklı besinler yanında, yiyecek ve içecekler yolu ile aldığımız ancak ağırlık olarak çok düşük miktarlar tutan, fakat yine de yaşamsal fonksiyonlar açısından çok büyük öneme sahip besinlere mikro besinler diyoruz. Mikro besinler denilince vitaminler, mineraller, eser elementler akla geliyor, bazı kaynaklarda, esansiyel yağ asitleri ve esansiyel aminoasitler dediğimiz besin grupları da mikro besinler arasında sayılmakta. Esansiyel yağ asitleri bizim vücudumuzda üretilmeyen veya dönüştürülemeyen omega 3, omega 6-9 gibi, alfa lipoik asit gibi yağ asitlerini kapsıyor. Esansiyel amino asitler ise histidin, izolösin, lösin, lizin, metionin, fenilalanin, treonin, triptofan ve valindir. Bu amino asitler de bizim vücudumuzda sentezlenemez ve besinler yolu ile alınmalıdırlar.
Probiyotik Nedir?
Probiyotikler, kısaca vücudumuza faydalı olan bakterileri tanımlamak için kullanılır. Probiyotik bakteriler, cilt, ağız boşluğu, sindirim sistemi, genital organlar gibi vücudumuzun hem içinde hem dışında birçok alanda mevcutlar. Sindirim başta olmak üzere, bağışıklık sistemi, cilt sağlığı, genital bölge sağlığı gibi birçok önemli vücut fonksiyonunda görev alırlar. Probiyotik açıdan zengin gıdalara örnek olarak, yoğurt, kefir, mayalı yiyecek içecekler, sirke, tuşu gibi besinler sayılabilir.
Prebiyotik Nedir?
Prebiyotikler ise vücudumuzdaki doğal probiyotiklerin daha iyi beslenerek çoğalabilmelerine olanak tanıyan besinlerdir. Genel olarak lifli gıdalar prebiyotik özellikler taşır. Sebzeler: Pırasa, yer elması, bamya, enginar, kereviz, domates, soğan, sarımsak, hindiba, kuşkonmaz, hardal bitkisi.
Kurubaklagiller: Fasulye, mercimek, bezelye, nohut.
Tam tahıllar: Tam buğday, yulaf, kara buğday, arpa, kepekli pirinç
Yağlı tohumlar: Ceviz, badem, fındık, ketentohumu, prebiyotik besinlere örnek olarak verilebilir.
Genel Kural: Yeterli, Dengeli ve Çeşitli Beslenmek
Günlük beslenmede temel kural yeterli, dengeli ve çeşitli beslenmek ve bunu yaparken de sürdürülebilir bir beslenme rejimini alışkanlık haline getirmek olmalı. Kısa süreli diyetler, aç aç geçirilen günler sonrasında tıka basa yemeler, devam ettiremeyeceğiniz günlük beslenme listeleri ile sağlıklı beslenmek, kilo vermek ya da almak size yarar sağlamaz. Bunun yerine her zaman erişebileceğiniz, severek tüketebileceğiniz yiyecekleri, dengeli şekilde tüketmek ve bunu yaparken de günlük kalori ihtiyacınızı, protein, yağ ve karbonhidrat ihtiyacınızı da göz önünde bulundurmanızdır.
Tüm bunların yanında mikro besinler, mineraller ve vitaminlerden de dengeli şekilde almaya ihtiyacımız olduğunu unutmayın. Tek yönlü beslenme bazı besinler açısından önemli eksikliklere yol açabileceği gibi, vücutta bazı organları zorlayan çeşitli metabolik hastalıklara yol açan olumsuzlukları tetikleyebilir. Çoğunlukla tip diyabet, gut hastalığı, obezite, anemi, glüten hassasiyeti gibi sayabileceğimiz birçok hastalığın temelinde bu tip beslenme bozuklukları yatabilir. Bu nedenle sağlıklı beslenmenin birçok hastalığın önlenmesinde önemli katkısı olduğu gibi birçok hastalığın temelinde de sağlıksız ve dengesiz beslenmenin yattığını unutmamak gerekir.
Kaynakça:
http://bilheal.bilkent.edu.tr/aykonu/AY2002/April2002/vitaturk.htm
https://nblturkiye.com/vitaminler/
https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/B%202.pdf
Önemli Uyarı: Sitemizde yer alan bilgiler sadece bilgilendirme amaçlı olup, kullanıma yönelik hiçbir taahhüt ve tavsiye yerine geçmez. Yazılarda geçen ürünler beslenme destek ürünleri olup, ilaç değildir. Hastalıkların önlenmesinde veya tedavi amacıyla tavsiye edilemez ve kullanılamazlar. Takviye edici gıdalar normal beslenmenin yerine geçemezler. Dengeli ve çeşitli beslenme sağlıklı yaşam için önemlidir. Sağlık sorunlarınız ve tedavisi için mutlaka doktorunuza başvurunuz.